ေသြးလြန္တုတ္ေကြးေရာဂါ

Dengue fever (ေသြးလြန္တုတ္ေကြးေရာဂါ)
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါသည္ ျခင္တစ္မ်ိဳးေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာျပီး အသက္ဆံုးရံႈးမႈအထိျဖစ္ပြားေစႏိုင္ပါသည္။ ငွက္ဖ်ား ေရာဂါ သည္ Anopheles ျခင္မ အကိုက္ခံရျခင္းမွ ျဖစ္ေပၚလာေသာေရာဂါျဖစ္ျပီး ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါ ႏွင့္ အ ျပင္းဖ်ား တုပ္ေကြးၾကီးေရာဂါ(DHF)မ်ားမွာ Aedes Aegypti ျခင္က်ားေၾကာင့္ျဖစ္ျပီး တုပ္ေကြးပိုးရွိသူ၏ ေသြးစုပ္ ထားေသာ ျခင္သည္ အျခားသူတစ္ဦးကိုထပ္ကိုက္ျခင္းအားျဖင့္ ေသြးထဲတြင္ေရာဂါပိုးမ်ားကို ျပန္႕ပြားေစႏိုင္ပါသည္။ Aedes Aegypti=ျခင္က်ား (၄င္း၏ခႏၵာကိုယ္တြင္အစင္းေၾကာင္းမ်ားပါရွိ) ]
ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ တုပ္ေကြးၾကီးေရာဂါ၏ အဓိကလကၡဏာ(၄)မ်ိဳးရွိေသာ္လည္း တစ္ခုႏွင့္တစ္ခုမွာ ဆက္စပ္ လ်က္ရွိသည္။ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ထိုေရာဂါကို ကုသရန္ ပဋိဇီ၀ေဆး၀ါး မရွိေသးပါ။ လူ႕ခႏၵာကိုယ္ထဲတြင္ ျဖစ္ ေပၚေနပါသည္။
တုပ္ေကြးဗို္င္းရပ္စ္ပိုးကို ေဆး၀ါးျဖင့္မကုသႏိုင္ေသးေသာ္လည္း ထိုဗိုင္းရပ္စ္ပိုးမ၀င္ႏိုင္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။ ထိုကာကြယ္မႈသည္ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းကိုသာ ကာကြယ္ႏိုင္ျပီး က်န္(၃)ပိုင္း၏ ေရာဂါ၀င္ေရာက္မႈအပိုင္းကိုလည္း ခ ဏတာသာ ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။ထို႕ေၾကာင့္ Dengue fever ျဖစ္ႏိုင္ေခ်မွာ ရာခိုင္ႏႈန္းပိုမ်ားေနပါသည္။

Dengue Fever ကို ေနာက္တစ္မ်ိဳးအားျဖင့္ Breakbone fever ဟုလည္း ေခၚၾကေသးသည္။ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္ ေသာေရာဂါသည္ လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႕ တိုက္ရိုက္ပ်ံ႕ႏံွ႕ မကူးစက္ႏိုင္ေပ။ သို႔ေသာ္ ေရာဂါရွိေသာသူ၏ ေသြးကိုစုပ္ ထားေသာ ျခင္မွ အျခားသူတစ္ဦးထံ သြားေရာက္ေသြးစုပ္ျခင္းအားျဖင့္ လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ သြယ္၀ိုက္ေသာနည္းျဖင့္ ကူးစက္ေစႏိုင္သည္။
ျခင္မ်ားသည္ ေရအိုင္ငယ္ေလးမ်ား၊ ေရရွိေသာပန္းအိုး၊ ကန္ငယ္ ႏွင့္ ပလက္စတစ္အိတ္မ်ားတြင္ ဥမ်ားေပါက္ဖြား တတ္သည္။ Ades aegypti ျခင္က်ားသည္ တစ္ႏွစ္ပတ္လံုး ဥမ်ားေပါက္ဖြားသည့္အတြက္ ျခင္မ်ားမေပါက္ပြားေစရန္ ကာကြယ္ျခင္းျဖင့္ Dengue fever ေရာဂါမျဖစ္ႏိုင္ေအာင္လည္း ကာကြယ္ႏိုင္သည္။

Dengue fever ၏ေရာဂါလကၡဏာမ်ားျဖစ္ေသာ_ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ခ်မ္းစိမ့္တုန္ရီျခင္း၊ အေမာေဖာက္ျခင္း၊ ကိုယ္လက္ ကိုက္ခဲျခင္း၊ ၾကြက္သားမ်ားနာက်င္ျခင္း၊ ေရာင္လာျခင္းႏွင့္ အေရျပား နာက်င္နီျမန္းျခင္းတို႕သည္ ဖ်ားနာေနခ်ိန္တြင္ တစ္ဆက္တည္း ျဖစ္ေပၚခံစားရေသာ ေရာဂါလကၡဏာမ်ားျဖစ္သည္။ ခ်မ္းစိမ့္တုန္ရီျခင္း၊ အေရျပားနီျမန္းျခင္းႏွင့္ ေခါင္း ကိုက္ျခင္း( ႏွင့္ အျခားနာက်င္မႈ) တို႔မွာ Degue fever ၏ အဓိကလကၡဏာမ်ားျဖစ္သည္။
ထိုေရာဂါလကၡဏာမ်ားမွာ Aedes ျခင္က်ားကိုက္ျပီး (၃-၁၄)ရက္အတြင္း ျဖစ္ေပၚလာတတ္သည္။ ထိုေရာဂါသည္ ေမြးကင္းစကေလးငယ္၊ ကေလးသူငယ္ႏွင့္ အရြယ္ေရာက္ေသာသူမ်ားတြင္ ျဖစ္တတ္ျပီး ကေလးသူငယ္မ်ားတြင္ အျဖစ္မ်ားသည္။

Dengue hemorrhagic fever(DHF) ေခၚ အျပင္းဖ်ားတုပ္ေကြးၾကီးေရာဂါသည္ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ခ်မ္းစိမ့္တုန္ရီျခင္း၊ အေရျပားနီျမန္းနာက်င္ျခင္းတို႕မွာ ခႏာကိုယ္ေပၚတြင္ျဖစ္ေပၚတတ္ေသာ အဓိကထင္ရွားသည့္ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား ျဖစ္သည္။ Petechiae(အနီေရာင္(သို႔) ခရမ္းေရာင္ အရည္ၾကည္ဖုအနာကြက္မ်ား အေရျပားေပၚတြင္ျဖစ္ေပၚလာျခင္း)၊ ႏွာေခါင္းေသြးလွ်ံျခင္း၊ အနက္ေရာင္ အမာရြတ္ကြက္မ်ား(သို႕) ညိဳမည္းေရာင္ကိုင္းမႈမ်ားမွာ အဓိကျဖစ္ႏိုင္ေခ်မ်ားေသာ DHF ၏ လကၡဏာမ်ားျဖစ္သည္။ ထိုေရာဂါလကၡဏာသည္ အသက္အႏၱရာယ္ေသဆံုးမႈအထိျဖစ္ေစႏိုင္ျပီး ကိုယ္၀န္ ေဆာင္မိခင္ သားအိမ္ထဲရွိ သေႏၵသားကိုပါ ထိခိုက္ေစတတ္ပါသည္။

အပူပိုင္းေဒသအႏွံ႔အျပားတြင္ အျဖစ္မ်ားျပီး Carbbean, Puerto Rico, U.S. Virgin islands, Cuba and Central America တို႔တြင္လည္း ထိုေရာဂါကို ခံစားေနရၾကပါသည္။ အဓိက ဆိုးရြားစြာခံစားေနရသည့္ ေဒသမ်ားျဖစ္ေသာ Tahiti, the South Pacific, Southeast Asia, the West Indies, India ႏွင့္ the Middle East တို႕တြင္လည္း က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ျဖစ္ပြားေနပါသည္။
Dengue fever သည္ Southeast Asia တြင္ အျဖစ္မ်ားျပီး Thailand, Vietnam, Singapore ႏွင့္ Malaysia တို႔တြင္ လည္း ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းမွား တိုးျမင့္လ်က္ရွိသည္။ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕အစည္း(WHO- World Health Organization)၏ ေကာက္ထားေသာ မွတ္တမ္းမ်ားအရ_ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္တြင္ ထိုေရာဂါျဖစ္ပြားမႈမွာ (၁၈၈၆၈၄) ခန္႔ျဖစ္ ပြားျပီး၊ အင္ဒိုနီးရွားတြင္ ၅၇ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႕ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။

WHO ၏ Global Scale အရ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ သိန္း ၈၀-၁၀၀ ခန္႔ျဖစ္ပြားျပီး တစ္ႏွစ္လွ်င္ လူ႔အသက္ေပါင္း ၁၅၀၀၀၀ ခန္႔ ေသဆံုးေနရပါသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ လူဦးေရေပါင္း ၂၅၀၀ သန္း(ကမၻာ့လူဦးေရ၏ ၅ ပံု ၂ ပံုမွာ ထိုေရာဂါေ၀ဒနာဆိုး ၾကီးကို ခံစားေနရပါသည္။
တုပ္ေကြးႏွင့္ DHF အတြက္ထုတ္လုပ္ထားေသာ Vaccine(ကာကြယ္ေဆးရည္)မွာ (လံုး၀)ေပ်ာက္ကင္းရန္အတြက္ အလြန္ခက္ခဲပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ က်န္ရွိေသာ မ်ိဳးမတူကြဲျပားသည့္ ဗုိင္းရပ္စ္ပိုး ၄ မ်ိဳးမွာ ေရာဂါျဖစ္ ေစတတ္ျပီး တုပ္ေကြးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ၂ မ်ိဳးေလာက္ကိုသာ အျပင္းစား ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈမွ ကာကြယ္ႏိုင္ သည္။ Dengue ေရာဂါျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး(၄)မ်ိဳးကို ကာကြယ္တားဆီးရန္ ျပဳလုပ္ထားေသာ ကာကြယ္ ေဆးရည္သည္ အားလံုးႏွင့္သက္ဆိုင္ျပီး ထိုေဆးကို public health အတြက္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကသည္။